De onderstroom boven

Ze spelen een spelletje.

Ze spelen dat ze geen spelletje spelen.

Wanneer ik laat zien dat ik dat zie,

zal ik de regels breken en zullen ze mij straffen.

Ik moet hun spelletje spelen, en

doen alsof ik niet zie

                   dat ik het spelletje zie. (R.D. Laing)

                                                   

Ken je dat gevoel dat je in een vergadering zit, waarin een beslissing genomen wordt waar je het niet mee eens bent; maar je spreekt je niet uit. En na de vergadering blijken ook de anderen het niet eens te zijn met de beslissing. In dergelijke gevallen spreken we van een onderstroom.

Wat verstaan we hieronder, hoe ontstaat dit, hoe kunnen we zo’n onderstroom boven water krijgen en welke competenties zijn dan belangrijk?

 

Onder de onderstroom versta ik gedachten en gevoelens in een groep die we niet openlijk met elkaar delen en die wel van belang zijn voor het maken en nakomen van afspraken.

 

Waarom verwoorden we onze gedachten en gevoelens soms niet? Een indeling:

1. We zijn bang gestraft te worden, omdat we het gevoel hebben dat onze overtuiging indruist tegen de heersende mening. Deze gedachten zijn we ons wel bewust, maar delen we alleen met anderen in de wandelgangen of via grapjes.
2. We onderdrukken bepaalde gevoelens of gedachten, omdat ze té veel spanning bij ons oproepen. Zo’n onbewust proces kan veroorzaakt worden door een groep die een taak moet verrichten die té veel spanning oproept.
3. We kunnen sommige ervaringen niet onder woorden brengen. Je zou kunnen zeggen dat de kaders ontbreken om ze betekenis te geven. We hebben ze wel al geregistreerd en als zodanig beïnvloeden ze ons, maar we zijn ze niet bewust. Hier is geen sprake van onderdrukking.
4. De kaders waarmee we betekenis geven zijn we vergeten. Ze zijn in het verleden ontstaan en in vergetelheid geraakt, maar onbewust sturen ze ons gedrag wel. Bij gewijzigde omstandigheden beseffen we ons niet dat we ze bij moet stellen.

 

Hoe deze vier soorten onderstromen openlijk uitgesproken krijgen?

1. Legitimeren van bewuste inzichten die in het formeel overleg niet worden uitgesproken. We doen dit door een ruimte te creëren, waarin de al dan niet ingebeelde angsten op hun realiteitswaarde getoetst worden.
2. Registreren van en betekenis geven aan een lastige ervaring die een situatie in ons oproept. De idee is dat dit inzicht ertoe bij kan dragen dat we beter met de spanning om kunnen gaan, de situatie zuiverder waar kunnen nemen en daardoor effectiever kunnen handelen.
3. Betekenis geven aan een (geregistreerde) ervaring, waardoor een nieuw perspectief ontstaat dat handelen met een bevredigend resultaat mogelijk maakt.
4. Bewust maken. Voordat we open kunnen staan voor een nieuw perspectief is acceptatie van het verlies van een oud perspectief essentieel. Een verlies dat veroorzaakt wordt door veranderde omstandigheden. Je kan immers pas iets verlaten, als je er geweest bent.

Twee competenties die helpend zijn bij het naar boven brengen van de onderstroom:

Een groep helpen de onderstroom boven te brengen vraagt om het inzetten van jezelf als instrument. Dat betekent dat je de groep op uitnodigende wijze confronteert met hun ineffectief gedragspatroon, met je eigen ervaringen in de groep en met een hypothese over hoe je observaties in verband zouden kunnen staan met latente spanningen in de groep. Dan moeten we een ruimte kunnen creëren waarin spanningen van anderen kunnen worden geabsorbeerd en verdragen. Een ruimte om zaken te laten gebeuren, betekenis zich te laten ontpoppen; een ruimte waarin we ontvankelijk zijn voor wat de situatie in ons oproept. Dat vraagt van ons om onze ervaring in het moment te onderkennen en te kunnen verwoorden en open te staan voor anderen met andere ervaringen.

 

Wil je je begrip van deze praktijktheorie verder vergroten, lees dan het artikel 'De onderstroom boven'. Wil je hierover echt (= vanuit eigen ervaring) leren, kijk dan naar de opleidingen van IOD.

Gepubliceerd op 25 augustus 2019

---

Abonneer op de blog

Wilt u een automatische e-mail ontvangen als er een nieuwe blog wordt toegevoegd? Vul hieronder uw gegevens in.

Naam:
Organisatie:
E-mailadres:
	Verzenden