De onderstroom boven – 'Bruikbaar handelingsrepertoire' 

Charles Engelen

 

Organisatieadvies is verbreed van vooral raadgevend, naar ook begeleidend. Daarmee zijn het psychodynamische en systemische denken deel geworden van de praktijk. In ‘De onderstroom boven’ creëert Jan Piet van Deene een breed palet met ervaringen uit zijn advies- en begeleidingspraktijk, reflecties en concepten daarbij. Hij geeft een bruikbaar handelingsrepertoire voor de begeleider van veranderingsprocessen in organisaties.

Jan Piet van Deene probeert de lezer van De onderstroom boven op een praktische manier deelgenoot te maken van de brede kijk op organisatieverandering vanuit het psychodynamisch perspectief en het systemisch perspectief. Wat mij betreft is het een zeer geslaagde poging.

Bodem onder intuïtie

Van Deene schreef zijn boek voor mensen die begeleiden bij organisatieverandering. Primair voor de externe begeleider, zoals hijzelf. Maar het is niet minder waardevol voor de interne adviseur en voor leidinggevenden die meer willen met de complexiteit van verandering in hun organisatie. En voor professionals die intuïtief vaak aanvoelen wat werkt en niet, en behoefte hebben aan een stevige bodem onder die intuïtie. Het boek is met name geschikt voor lezers met ervaring in de veranderpraktijk.

Karwei

De onderstroom boven is een zeer welkom boek voor lezers zoals ik, die zich in hun werk bedienen van de veelheid aan psychodynamische en systemische concepten. Eindelijk wordt in één boek een leesbaar overzicht gegeven van al die concepten en hun toepasbaarheid. Het bestuderen van alle oorspronkelijke bronnen is al jaren een stevig karwei: wie zich gewaagd heeft aan literatuur van bijvoorbeeld Bion of Ashby zal dit waarschijnlijk beamen.

Rijke ontwikkelruimte

Van Deene levert met dit boek geen ‘heilige schrift’. Hij deelt zijn concrete ervaringen (van decennia advies- en begeleidingswerk), zijn reflecties op die ervaringen, de concepten die daarbij behulpzaam bleken te zijn en zijn aldus gevormde ‘Beste Weten’ op dit moment. Hij zegt dus niet wat de lezer te leren heeft, maar creëert een rijke ontwikkelruimte waarin de lezer zijn professionaliteit verder kan ontwikkelen. Het boek is in die zin geheel congruent met de zienswijze op organisatieverandering die erin wordt behandeld. In die zienswijze zegt de adviseur niet tegen zijn klant wat deze zou moeten doen, maar creëert hij een veranderruimte waarin het klantsysteem kan veranderen. Of niet.

Actieonderzoek

Een belangrijke werkwijze in deze is actieonderzoek: niet onderzoek doen vóór het klantsysteem en voorafgaand aan de verandering, maar onderzoek doen mét het klantsysteem waarbij de verandering zich al onderzoekend ontvouwt. Van Deene besteedt twee hoofdstukken aan dit actieonderzoek, en reikt daarmee een methodologie en een werkmodel aan. Actieonderzoek doen impliceert werken met de onderstroom: datgene wat relevant is voor wat we aan het doen zijn, maar niet op tafel komt. In vier hoofdstukken werkt hij uit wat onderstroom is, welke vormen daarin te onderscheiden zijn, hoe je het kunt voorkomen, hoe je het naar boven kunt brengen als begeleider (die zich met de inhoudelijke kant van het vraagstuk bezighoudt) en als procesconsultant (die zich met het leerproces in het vraagstuk bezighoudt). Vervolgens zet hij in één hoofdstuk het (enorme) thema defensief groepsgedrag uiteen, met een heldere duiding van begrippen als projectie, projectieve identificatie, splitsing, et cetera.

De systemische kant

Waar het boek tot dusver vooral betrekking heeft op de psychodynamische kant van het werk, gaat het laatste hoofdstuk over de systemische kant van het werk. Hierbij maakt hij het belangrijke onderscheid tussen modellen van de werkelijkheid (veranderen naar de gewenste situatie ‘in 7 stappen’) en modellen voor de werkelijkheid (modellen die gebruikt worden als brilletje om naar de werkelijkheid te kijken en kunnen bijdragen aan ons ‘beste weten’). Daarmee wordt groepsgedrag gezien als iets dat zich voordoet in een bepaalde context (de systemische blik), waarbij gedrag en context elkaar over en weer beïnvloeden. Precies de reden waarom ook deze kennis relevant is voor de actieonderzoeker.

Waardevolle aanvulling(en)

Van Deene eindigt zijn boek met een handzaam overzicht van de verschillen tussen de bijdragen van een begeleider en een procesconsultant, een verklarende woordenlijst en een uitgebreide literatuurverwijzing. De leesbaarheid van het boek wordt vergroot door het gebruik van oneliners, kaders en overzichten, en niet de vergeten de leuke illustraties van Monique Boon.

 

De onderstroom boven is kortom een erg waardevolle aanvulling in taal, concepten en handelingsrepertoire. Aanbevolen voor de begeleider of procesconsultant die meer wil met eigen en andermans onderstroom!

 

Drs. Charles Engelen CMC faciliteert veranderprocessen op individu-, team- en organisatieniveau rond vraagstukken op het gebied van structuur, besturing en cultuur van professioneel werk, samenwerking in (management-)teams, conflicten en vertrouwenscrises, leren en ontwikkelen, persoonlijke professionele groei.

 

‘De onderstroom boven’ is te bestellen bij Managementboek.nl